Op 2 september en 4 oktober 2022 heeft de gemeente Houten de vergunningen verleend om te beginnen aan de bouw van de zonnevelden De Knoest en De Heul op het Eiland van Schalkwijk. In dit artikel wordt de stand van zaken beschreven: hoe het tot deze plannen is gekomen, hoe de vergunningen eruitzien en wat nu bijna een jaar later de stand van zaken is.
Wildwest in de jaren 2017 – 2019
Overal op het platteland duiken plannen op om zonnevelden aan te leggen. Het lijkt een lucratieve manier om geld te verdienen. De overheid komt met subsidies om de energietransitie te ondersteunen, de energieprijzen zijn vrij stabiel, het geld is goedkoop, er is personeel om ze te bouwen en er is ruimte op het net om de opgewekte elektriciteit te vervoeren. Ontwikkelaars komen met maar liefst tien plannen op het platteland van Houten.
Het gevaar dreigt dat het platteland niet doordacht wordt volgebouwd met afgesloten no-go-area’s vol zonnepanelen en dat de winsten en subsidies naar elders vloeien. De plaatselijke bevolking wordt overvallen en heeft het gevoel enkel de lasten te dragen.
Wetgeving
Het ontgaat de politiek niet dat er beleid nodig is. Het Klimaatakkoord van 2019 bepaalt dat er gezorgd moet worden voor draagvlak onder de plaatselijke bevolking en dat plaatselijke coöperaties mede-eigenaar moeten kunnen worden. Het beleidskader uit 2017 van de gemeente Houten wordt in 2021 aangepast met het besluit dat alle nieuwe initiatieven tegelijk beoordeeld zullen worden en de beste drie plannen een vergunning zullen krijgen. Ook streeft de gemeente naar 100% lokaal eigenaarschap.
De Coöperaties komen in actie
De samenwerkende coöperaties (Duurzaam Eiland Schalkwijk en Opgewekt Houten) komen in actie met het doel zonnevelden te ontwikkelen in eigendom van de plaatselijke bevolking.
Omdat alle afspraken met grondeigenaren al gemaakt zijn, kunnen ze geen eigen plannen maken. Ze worden benaderd door ontwikkelaars omdat de gemeente lokale participatie eist. Met ontwikkelaar BHM/Chint, die al afspraken heeft gemaakt met de grondeigenaren van De Heul en De Knoest, komen ze overeen om de velden te ontwikkelen volgens het beleidskader van de gemeente. Samen met de omwonenden en een landschapsarchitect worden fraaie plannen gemaakt. Er worden meerdere bijeenkomsten gehouden voor de bevolking van Schalkwijk en Houten en met de omwonenden wordt uitgebreid overlegd over de plannen. De inbreng van omwonenden worden verwerkt en de plannen vallen in goede aarde. Met de ontwikkelaar tekenen ze een overeenkomst dat de zonnevelden minimaal voor 50% volledig eigendom zullen worden van de coöperaties en mogelijk 100% nadat ze opgeleverd zijn.
Coöperaties zeer succesvol
Om de velden te bouwen en te exploiteren zullen werkmaatschappijen opgericht worden. Maar er is haast geboden om nog op tijd voor 1 oktober 2022 mee te kunnen doen aan de beoordeling en verkiezing van de gemeente.
Een en ander leidt ertoe dat de velden als prijswinnaars hun vergunning krijgen. Omdat de werkmaatschappijen nog niet waren opgericht worden de vergunningen en de subsidies aangevraagd door de ontwikkelaar. Die zullen worden ingebracht in de werkmaatschappijen zodra die zijn opgericht.
Aan de slag
Om de velden te kunnen exploiteren moeten de coöperaties veel geld investeren. Een aanzienlijk deel kan verkregen worden bij de bank. Maar een ander deel moet vergaard worden vanuit de Houtense samenleving en vanuit specifieke fondsen die daarvoor beschikbaar zijn. Er moet een aantrekkelijk plan gemaakt worden. En daar wringt zich op dit moment de schoen. Voor het oprichten van die werkmaatschappijen zijn ze afhankelijk van de ontwikkelaar. Zolang dat niet geregeld is, is het voor de coöperaties niet mogelijk om als ondernemers geld aan te trekken en met onderbouwde plannen voor exploitatie en financiering te komen. De coöperaties wachten nu al vele maanden om aan de slag te kunnen gaan.
Verandering van de marktomstandigheden
Daarnaast speelt dat de marktomstandigheden veranderd zijn. De energieprijzen zijn erg instabiel geworden, de rente en de bouwkosten zijn sterk gestegen en de energie kan niet meer zo makkelijk vervoerd worden. Die congestie leidt tot vreemde taferelen. Bij de Schalkwijkse brug is een nieuw verdeelstation gebouwd. Ideaal voor de nieuwe zonnevelden. Maar omdat het verdeelstation te klein is aanbesteed en er veel projecten waren die een aanspraak deden is het nu vol. De energie van zonneveld De Heul (vlak bij de Lek) gaat nu lángs het nieuwe verdeelstation een eind verder weg naar een station in Nieuwegein. Dat geeft flinke extra kosten.
Local for local
Er ontstaan nieuwe ideeën: Als je de plaatselijk opgewekte energie kunt leveren aan plaatselijke afnemers met langdurige, zekere contracten snijdt het mes aan vele kanten: de congestie wordt beperkt, de lokale overheden en bedrijven profiteren van de lokale energie en de zekere exploitatie kan voor lagere rentekosten zorgen.
Nog meer ideeën: zoals de samenwerking met de exploitant van windmolens met als doel samen gebruik te maken van nieuw aan te leggen kabels. Of misschien iets met een waterstoffabriek om de opgewekte energie op te kunnen slaan en te vervoeren.
Kortom: Aan de coöperaties zal het niet liggen. De handen jeuken en de klimaatcrisis laat elke dag weer zien dat het opwekken van duurzame energie niets aan urgentie heeft ingeboet.